تبادل مواد دربدن انسان(پایه هفتم)

دراین یادداشت به تبادل مواد در بدن و فعالیت های بدن در تبادل آن می پردازیم. 

1. اهمیت و ضرورت دستگاه گردش مواد در بدن را بنویسید .

در جانوران تک سلولی ، سلول با محیط اطراف در تماس بوده و

تمامی تبادلات با محیط را انجام می دهد ولی در پر سلولی ها همه سلول ها با محیط بیرون در تماس نیستند . بنابراین برای دریافت یا دفع مواد و ... نیاز به دستگاهی دارند که این دستگاه ، دستگاه گردش مواد یا خون است.

2.نحوه ارتباط دستگاه گردش مواد با سایر دستگاه های بدن را بنویسید .

دستگاه گردش مواد و گوارش : مواد مغذی گوارش یافته در دستگاه گوارش جذب رگ های خونی ) گردش مواد ( می شوند و البته از طریق رگ ها موادمغذی و لازم برای انجام فعالیت قسمت های دستگاه گوارش به آن ها وارد می شود .
دستگاه گردش مواد و تنفس : در شش ها )دستگاه تنفس( اکسیژن وارد رگ های خونی می شود و برعکس کربن دی اکسیدحاصل از فعالیت سلول ها وارد شش ها می گردد.
دستگاه گردش مواد و دفع مواد : با ورود مواد دفعی سلول ها به رگ های خونی ) به جز کربن دی اکسید ( این رگ ها وارد
دستگاه دفع مواد می شوند . در دستگاه دفع مواد ، مواد زائد خون گرفته می شود و آب و برخی مواد ضرروی دیگر وارد رگ ها
می گردد .
دستگاه گردش مواد و سایر دستگاه ها : دستگاه گردش مواد ، مواد مغذی و اکسیژن لازم برای فعالیت سلول های دستگاه های مختلف را به آن ها می رساند و مواد زاید و کربن دی اکسید تولید شده در آن را دریافت می کند .
3. وظیفه دستگاه گردش مواد در مورد سلول ها چیست ؟ این دستگاه مواد مغذی گوارش یافته و اکسیژن را به سلول ها می
رساند و کربن دی اکسید و مواد زائد را از آن ها دور می کند .

4. اجزای اصلی دستگاه گردش مواد را نام ببرید .

قلب ، رگ ها و خون

5. اهمیت وجود خون در دستگاه گردش مواد را بنویسید .

این دستگاه برای آن که بتواند با تمام سلول های بدن ارتباط برقرار

کند ، به مایعی نیاز دارد تا مواد را با خود جا به جا کند . این مایع در بیشتر جانوران همان خون است .
نکته : بعضی جانوران به جای خون در بدن خود آب را به گردش در می آورند . مثل اسفنج ها و کیسه تنان

1 . منظور از رگ های خونی چیست ؟

به شبکه ای از لوله های مرتبط با هم که خون در آن جریان دارد ، رگ های خونی می گویند .

1 . نقش قلب در دستگاه گردش مواد چیست ؟

برای به گردش در آوردن خون در رگ ها به نوعی پمپ نیاز است که همان قلب است .

نکته : قلب سالیانه حدود 2 ملیون لیتر مایع را جا به جا می کند در حالی که کمتر از 311 گرم وزن دارد .
نکته : قلب تلمبه ای ماهیچه ای و تو خالی است .

8 . حفره های قلب را نام ببرید .

الف ( حفره های ورودی )قسمت بالا( شامل : 6. دهلیز چپ 2 . دهلیز راست

ب ( حفره های خروجی )قسمت پایین ( شامل : 6. بطن چپ 2. پطن راست
نکته : دیواره بطن ها ضخیم تر از دیواره دهلیزها است .
نکته : دیواره بطن چپ ضخیم تر از دیواره بطن راست است ، زیرا بطن چپ خون را به تمام نقاط بدن منتقل می کند پس
ماهیچه هایش باید فشار بیشتری را وارد کنند . در صورتی که بطن راست خون را به شش ها که در طرفین قلب هستند می
فرستد که به مراتب فشار کمتری به ماهیچه ها وارد می شود .
نکته : قلب پرنده ها و پستانداران از جمله انسان 4 حفره ای است . ) دو دهلیز در بالا و دو بطن در پایین ( . قلب در دوزیستان
و بیشتر خزندگان 3 حفره ای ) دو دهلیز و یک بطن ( و در ماهی ها 2 حفره ای ) یک دهلیز و یک بطن ( است .

9. انواع دریچه های قلب را نام ببرید .

الف ( دریچه های دهلیزی  بطنی ) دریچه بین دهلیز ها و بطن ها ( شامل :

6.دریچه سه لَتی )دریچه بین دهلیز راست و بطن راست( 2.دریچه دو لَتی یا میترال)دریچه بین دهلیز چپ و بطن چپ(
ب ( دریچه های سینی شکل ) دریچه ی ابتدای سرخرگ های قلب ( شامل : 6. دریچه ابتدای سرخرگ ششی 2. دریچه
ابتدای سرخرگ آئورت
نکته : دریچه های قلب به صورت یک طرفه خون را منتقل می کنند ؛ یعنی دریچه های دهلیزی  بطنی خون را از دهلیزها
وارد بطن ها می کنند و از برگشت خون به دهلیزها جلوگیری می کنند و همینطور دریچه های سینی شکل خون را از بطن ها
وارد سرخرگ های قلب می کنند و از بازگشت خون به قلب جلوگیری می کنند .

61 . بافت های تشکیل دهنده قلب را نام ببرید .

بافت ماهیچه ای  بافت پوششی  بافت پیوندی

66 . اهمیت بافت ماهیچه ای در قلب را بنویسید .

بیشتر قلب از نوعی بافت ماهیچه ای تشکیل شده است که به آن ماهیچه قلبی می گویند . وقتی بافت ماهیچه ای قلب منقبض می شود ، نیرویی ایجاد می گردد که به خون فشار می آورد و آن را به درون سرخرگ ها می راند .

62 . اهمیت بافت پوششی در قلب را بنویسید .

درون حفره های قلب را بافت پوششی می پوشاند که در تشکیل دریچه های قلبی نیز شرکت می کنند .

63 . اهمیت بافت پیوندی در قلب را بنویسید .

وجود بافت پیوندی در اطراف قلب به حفاظت از آن کمک می کند .

64 . اصطلاح کرونر به چه رگ هایی اطلاق می شود ؟

رگ هایی که به بافت قلب خون رسانی می کنند ، کرونر نامیده می شود .

65 . انواع رگ ها را نام ببرید و نقش آن ها و ویژگی های آن ها را نیز توضیح دهید .
الف ( سرخرگ ها : رگ هایی که خون را از قلب خارج می کنند و دیواره ای ضخیم و قابل ارتجاع دارند .
ب( سیاهرگ ها : رگ هایی که خون را به قلب وارد می کنند و دیواره نسبتاً نازک تری دارند و خاصیت ارتجاعی آن ها نیز
کمتر است . )نسبت به سرخرگ ها (
پ ( مویرگ ها : رگ های باریکی که رابط بین سرخرگ ها و سیاهرگ ها با سلول هستند و دیواره ی آن ها فقط از یک لایه
بافت پوششی تشکیل یافته است ، بنابراین بسیار نازک اند .

61 . سرخرگ های متصل به قلب را نام ببرید و در مورد نحوه فعالیتشان توضیح دهید .

سرخرگ آئورت و سرخرگ ششی .سرخرگ آئورت بزرگ ترین سرخرگ بدن است که از بطن چپ سرچشمه می گیرد و خون را از قلب به سمت اندام های بدن خارج می کند.  سرخرگ ششی خون را از قلب به سمت شش ها خارج می کند.

نکته : همه سرخرگ های بدن حاوی مقدار زیادی گاز اکسیژن هستند . از این رو روشن تر از سیاه رگ ها به نظر می رسند ،
به جز سرخرگ ششی که حاوی مقدار بیشتری گازکربن دی اکسید نسبت به بقیه سرخرگ ها است و به همین جهت همانند سیاهرگ ها تیره تر به نظر می رسند . البته در سرخرگ ششی مانند تمام رگ ها مقدار گاز اکسیژن بیشتر از گاز کربن دی اکسید است .

61 . سیاهرگ های متصل به قلب را نام ببرید و در مورد نحوه فعالیتشان توضیح دهید .

بزرگ سیاه رگ بالایی و پایینی )زِبَرین و زیرین ( و سیاه رگ ششی  بزرگ سیاه رگ بالایی و پایینی خون را از اندام های بدن وارد قلب می کنند.  سیاهرگ ششی خون را از شش ها وارد قلب می کند.

نکته : همه سیاهرگ های بدن حاوی مقدار زیادتری گاز کربن دی اکسید نسبت به سرخرگ ها هستند . از این رو تیره تر از
سرخرگ ها به نظر می رسند ، به جز سیاهرگ ششی که حاوی اکسیژن و مقدار کمتری کربن دی اکسید نسبت به بقیه
سیاهرگ ها است و به همین جهت همانند سرخرگ ها روشن به نظر می رسند .
نکته : به سرخرگ ها شریان نیز گفته می شود و به سیاهرگ ها ورید نیز گفته می شود.
نکته : بخش چپ و راست قلب هر کدام فعالیت مستقل دارند . خونی که در سمت چپ قلب وجود دارد اکسیژن بیشتری دارد و روشن تر است . در سمت راست قلب خون تیره ) حاوی کربن دی اکسید ( جریان دارد .

68 . چند نوع گردش خون در بدن جریان دارد ؟

2نوع ؛ گردش خون ششی )کوچک( و گردش خون عمومی )بزرگ(

69 . نحوه انتقال خون در گردش ششی به چه صورتی است ؟

در این گردش خونی که اکسیژن کمتری دارد و حاوی مقدار بیشتری کربن دی اکسید و مواد زائد است پس از ورود به بطن راست از طریق سرخرگ ششی ، به شش ها می رود تا از آن جا اکسیژن را جذب کند . خون اکسیژن دار و روشن از طریق سیاهرگ های ششی به دهلیز چپ وارد می شود. ) گردش ششی از بطن راست شروع می شود و به دهلیز چپ ختم می گردد .(

21 . نحوه انتقال خون در گردش عمومی به چه صورتی است ؟

در این گردش خون اکسیژن دار و روشن در بطن چپ از طریق سرخرگ آئورت و سپس بقیه سرخرگ ها به تمامی اندام ها و سلول های بدن می رسد و سپس با جذب مواد زائد و کربن دی اکسید حاصل از فعالیت سلول ها در سیاهرگ ها ، این سیاهرگ ها این مواد را به یکی از بزرگ سیاهرگ بالایی یا پایینی منتقل می کنند . در نتیجه خون تیره از طریق این دو رگ وارد دهلیز راست قلب می شود. ) گردش عمومی از بطن چپ شروع می شود و به دهلیز راست ختم می گردد .(

26 . مراحل فعالیت قلب را مرحله به مرحله توضیح دهید .
6.همه ی خون های کربن دی اکسید دار)خون کم اکسیژن وحاوی مواد زائد( از طریق بزرگ سیاهرگ پایینی و بالایی وارد دهلیز راست قلب می شوند .
2. سپس این خون ها از طریق دریچه بین دهلیز و بطن راست )دریچه سه لتی ( به درون بطن راست می ریزند .

3. با عمل انقباض بطن راست ، خون با فشار از دریچه سرخرگ ششی عبور کرده و وارد شش ها می شود.

4. در شش ها تبادلات گازی صورت می گیرد و خون اکسیژن دار )پراکسیژن( حاصل می شود.

5. خون حامل اکسیژن از طریق سیاهرگ ششی وارد دهلیز چپ می شوند.
1 . با انقباض دهلیزی همه ی خون های درون دهلیز چپ از دریچه بین دهلیز و بطن چپ )دریچه دو لتی یا میترال ( عبور
کرده و وارد بطن چپ می شوند.
1. با انقباض بطن ها ، خون بطن چپ با فشار از دریچه سرخرگ آئورت عبور کرده و وارد سرخرگ آئورت می شود و سپس
وارد بقیه سرخرگ ها می شود و در نتیجه به همه نقاط بدن می رسد.
22 . منظور از ضربان قلب چیست ؟ به مجموع سه مرحله انقباض دهلیزها ، انقباض بطن ها و استراحت قلب ضربان قلب می
گویند .
23 . مراحل ضربان قلب را نام ببرید و بنویسید در هر مرحله خون چه مسیری را طی می کند ؟
انقباض دهلیزها : با انقباض دهلیز راست ، خون با عبور از دریچه سه لتی وارد بطن راست می شود و با انقباض دهلیز چپ خون
با عبور از دریچه دو لتی وارد بطن چپ می شود.
انقباض بطن ها : با انقباض بطن راست ، خون با گذشت از دریچه سینی شکل وارد سرخرگ ششی می شود و از آنجا به شش ها می رسد . با انقباض دهلیز چپ خون با گذشت از دریچه سینی شکل وارد سرخرگ آئورت و سپس وارد بقیه سرخرگ ها می شود و در نتیجه به بافت ها و اندام ها می رسد .
استراحت : در زمان استراحت قلب ) دهلیزها و بطن ها ( خون با جذب مواد دفعی و کربن دی اکسید از سلول ها آن ها را وارد
سیاهرگ ها می کند . سیاهرگ ها نیز از طریق بزرگ سیاهرگ بالایی و پایینی این خون را وارد دهلیز راست قلب می کنند .
نکته : انقباض بطن ها 1 ثانیه طول می کشد . یعنی برای هر ضربان / 1 ثانیه و استراحت قلب 4 / 1/6 ثانیه ، انقباض بطن ها 3
1 ثانیه )کمتر از یک ثانیه ( زمان لازم است. / قلب حدود 8
نکته : قلب یک انسان بالغ حدود 15 بار در دقیقه می زند .
نکته : هر چه قلب کوچکتر باشد تندتر می زند ، به همین دلیل تعداد ضربان قلب موش از فیل بیشتر است و یا اینکه تعداد
ضربان یک کودک از فرد بالغ بیشتر است .

24 . مواد مغذی سرخرگ ها چگونه وارد سلول ها می شوند ؟

و چگونه مواد زائد سلول ها وارد سیاهرگ ها می شود ؟ سرخرگ ها پس از ورود به هر اندام انشعاب زیادی پیدا می کنند و به مویرگ ها تبدیل می شوند . دیواره مویرگ ها فقط از یک لایه

توجه : در تصاویر قلبی که در روبه روی ماست مشاهده می کنیم .
بنابراین جهت ها عوض می شوند ، به طور مثال سمت چپ قلب فرد،سمت راست تصویر است.
بافت پوششی ساخته شده است . این دیواره ها به قدری نازک و نفوذپذیرند که مواد می توانند از آن ها خارج یا به آن وارد شوند . بنابراین مواد سرخرگ ها از طریق مویرگ ها )مویرگهای سرخرگی( وارد سلول ها می شود و همچنین مواد دفعی سلول ها ابتدا وارد مویرگ ها ) مویرگ های سیاهرگی( و سپس سیاهرگ ها می شود .

25 . منظور از گردش خون باز و بسته چیست ؟

اگر در گردش خون ، مواد خون از سرخرگ ها خارج شود و در اطراف سلول ها قرار گیرد و بعد از تبادل مواد با سلول ها وارد سیاهرگ ها شود به آن گردش خون باز می گویند . در واقع در این نوع گردش خون مویرگ وجود ندارد . مثل حشرات )بی مهرگان(  اگر در گردش مواد ، خون از رگ ها خارج نشود و توسط مویرگ ها تبادل مواد صورت بگیرد به آن گردش خون بسته می گویند. )مهره داران(

21 . منظور از گردش خون کامل و ناقص چیست ؟

در دستگاهی مثل دستگاه گردش خون انسان ، خون سرخرگی و سیاهرگی با هم مخلوط نمی شوند . به همین سبب به چنین دستگاهی ، دستگاه گردش خون کامل می گویند . در جانورانی مانند دوزیستان و خزندگان ، خون سرخرگی و سیاهرگی با هم مخلوط می شوند که به این نوع دستگاه ها ، دستگاه گردش خون ناقص می گویند.

21 . فشار خون چگونه ایجادمی شود ؟

قلب در هر ضربان یک بار خون را با فشار به درون سرخرگ ها می فرستد . فشار وارده به خون را فشار خون می گویند که قابل اندازه گیری است .

28 . فشار خون را تعریف کنید .

فشار خون نیرویی است که از طرف خون بر دیواره رگ وارد می شود .

29 . فشار خون را با چه واحدی اندازه می گیرند ؟

با واحد میلی متر جیوه اندازه گیری و با دو عدد نشان می دهند . مثلاً فشار طبیعی خون میلی متر جیوه یا سانتی متر جیوه است. 621 میلی متر جیوه بیشترین مقدار و 81 میلی متر جیوه کمترین مقدار فشار خون فرد را نشان می دهد .

31 . فشار طبیعی خون چقدر است ؟

و چرا فشار خون افراد با یکدیگر متفاوت است ؟ فشار طبیعی خون میلی متر جیوه است . مقدار فشار خون در افراد مختلف یکسان نیست و عدد ثابتی ندارد. فشار خون زیاد معمولاً مربوط به افرادی است که رگ های آنان تنگ شده و خون به آسانی نمی تواند از آن ها عبور کند و فشار خون پایین به این معنا است که قلب برای رساندن خون به اندام های بالایی خود و در واقع غلبه بر نیروی جاذبه زمین توانایی لازم را ندارد.

36 . نبض چیست ؟

نبض ، موج فشاری است که با هر انقباض قلب به دلیل جریان پر فشار خون در داخل سرخرگ ها ، ایجاد می شود .

32 . علت ایجاد نبض در قسمت های مختلف بدن چیست ؟

فشار آوردن خون بر دیواره ی رگ ها متناسب با کار قلب باعث میشود قطر سرخرگ ها به طور متناوب کم و زیاد شود که این اثر به صورت موجی در طول رگ به حرکت در می آید و ما آن را به صورت نبض در نقاط مختلف بدن احساس می کنیم .

33 . نبض را در چه قسمت هایی از بدن می توان احساس کرد ؟
در جاهایی که رگ از روی استخوان عبور می کند .

نکته : تعداد نبض ها با تعداد ضربان ها برابر است. زیرا با هر بار ضربان قلب موج فشاری یا همان نبض ایجاد می شود.

34 . چرا وقتی مدت طولانی ایستاده اید یا روی صندلی نشسته اید پاها ورم می کند ؟

انقباض ماهیچه ها و حرکت دادن پا به جریان خون در سیاهرگ ها کمک می کند و عدم تحرک ، سبب تجمع خون در آن ها می شود . برای جلوگیری از این حالت باید با حرکت دادن یا قدم زدن وضعیت خود را برای مدتی تغییر دهیم .

35 . چه مقدار خون در بدن جریان دارد؟

حدود 5 لیتر

31 . قسمت های سازنده خون را نام ببرید .

خون نوعی باقت پیوندی است که از یک بخش مایع به نام پلاسما و یک بخش سلولی ساخته شده است .

31 . پلاسما چیست و از چه موادی ساخته شده است ؟

پلاسما بخش مایع خون است و از آب ، مواد محلول به ویژه قند، نمک وپروتئین ساخته شده است .

39 . آیا تعداد سلول های خونی با هم برابر است ؟ توضیح دهید .

خیر ؛ در هر میلی متر مکعب از خون حدود 5 ملیون گلبول قرمز ، 1 تا 1 هزار گلبول سفید و حدود 251 هزار پلاکت وجود دارد . یعنی تعداد گلبول های قرمز بیش از 111 برابر گلبول های سفید و حدود 21 برابر پلاکت ها است .

نکته : به گلبول های قرمز RBC ) مخفف Red blood cells ( و به گلبول های سفید WBC
) مخفف White blood cells ( گفته می شود . از این اصطلاحات بیشتر در گزارش تعداد انواع سلول های خونی استفاده می شود.

41 . وظایف خون را نام ببرید .

انتقال مواد  تنظیم دما  وظایف دفاعی

46 . خون چه موادی را انتقال و این مواد را از کجا به کجا می برد ؟

الف  مواد غذایی را از دستگاه گوارش جذب می کند. این

مواد پس از کنترل ، به وسیله خون حل می شوند و به تمام قسمت های بدن می رسند.ب ) اکسیژن را از شش ها گرفته و به سلول ها می رساند.ج)  مواد زاید سلول های بدن، مانند کربن دی اکسید و اوره را می گیرد، و از آن ها دور می کند.
نکته : اوره ماده ی سمی است که در نتیجه استفاده بدن از پروتئین بوجود می آید.

42 . چگونه خون باعث تنظیم دما در بدن می شود ؟

خون در ضمن عبور از قسمتهای گرم بدن، مثلاً ماهیچه ها، گرما را می گیرد و آن را به قسمت های سرد )مانند پاها،گوش و غیره( می رساند .

43 . وظایف دفاعی خون چگونه انجام می شود ؟

خون به وسیله مواد و سلول هایش ) گلبول های سفید ( باعوامل بیماری زا مثل میکروب ها مقابله میکند .